De kracht van twijfel

En 7 manieren om er beter in te worden

Na veel wikken en wegen, eindeloos delibereren, hebben we het gevonden: wat we nodig hebben, is… twijfel. Wij pleiten voor meer twijfel, en voor betere twijfel. Daarover zijn we heel stellig.

“Doubt is an uncomfortable condition, but certainty is a ridiculous one.”
― Voltaire

Twijfel onder druk

Eerst een disclaimer: teveel twijfel heeft natuurlijk nadelen. Als je twijfelt over elk detail, blijft hangen bij dat ene losse eindje, of almaar kritisch blijft op al je aannames, dan leidt dat tot een ‘analysis paralysis’. Als een gevaar je in het gezicht gromt, dan heb je inderdaad geen twijfel nodig. Dan moet je snel wegrennen van die tijgertanden.

Twijfelaars worden soms zelfs gezien als watjes die niet durven te kiezen: te voorzichtig, teveel “in hun hoofd” en tergend traag. Onze maatschappij lijkt een voorkeur te hebben voor mensen die zich zonder twijfel durven uit te drukken. We stemmen graag op leiders die ons in eenvoudige termen vertellen hoe de wereld in elkaar zit. We sturen werknemers op assertiviteitstraining en leren onze kinderen op school om stelling te nemen.

In menig kantoorjungle heerst de sociale druk om snel tot keuzes te komen. In ‘rode’ omgevingen mag je niet te ‘blauw’ zijn. ‘Echte’ leiders handelen niet twijfelachtig, maar daadkrachtig. Twijfel kost tijd, geld en veel teveel geduld. Waar onzekerheid gevaarlijk lijkt, voelt schijnzekerheid comfortabel.

De schoonheid van twijfel

Toch verdient twijfel een beter imago. Twijfelaars begrijpen dat een ‘gevoel van zekerheid’ geen garantie is voor waarheid of wijsheid. Het is tenslotte slechts een gevoel. Daniel Kahneman beschrijft het mooi in Thinking, Fast and Slow:

“Confidence is a feeling, one determined mostly by the coherence of the story and by the ease with which it comes to mind, even when the evidence for the story is sparse and unreliable.”

De schoonheid van twijfel zit hem in de nieuwsgierigheid en openheid. Twijfel vergt bescheidenheid én ambitie. Twijfelaars laten een “gevoel van zekerheid” niet in de weg staan van een grondig en open onderzoek. Juist daarom is twijfelen een vaardigheid die kan leiden tot betere besluiten én betere relaties.

Betere besluiten

Twijfelen is in essentie een bezigheid waarbij je voldoende tijd en energie steekt in het afwegen van verschillende kanten van een issue. Je geeft ruimte aan verschillende perspectieven die er leven. Je voorkomt de ‘rush to solve’-bias die inhoudt dat je te snel besluit om van een onaangenaam gevoel van twijfel af te zijn.

Een voorbeeld: Op 28 januari 1986 zat heel Amerika aan de buis gekluisterd. Voor het eerst zou een burger meegaan de ruimte in, met Space Shuttle Challenger. Vanuit de ruimte zou de lerares over haar ervaringen vertellen aan kinderen op scholen door het hele land. 73 seconden na de lancering viel dat plan in het water: door problemen met de motor explodeerde de Challenger.

Space shuttle Challenger

Het Challenger-drama is een schoolvoorbeeld van groepsdenken: een groepsdynamiek waarbij teveel streven naar harmonie leidt tot disfunctionele besluitvorming. Technici die hardop hun zorgen uitten over de lancering werd te verstaan gegeven om hun ‘ingenieurshoed’ af te zetten en hun ‘managementhoed’ op te zetten. Ze kregen te horen dat hun twijfels bepaald niet werden gewaardeerd.

Professioneel twijfelen is de kunst van het op waarde schatten van de complexiteit en veelzijdigheid van een issue. Door de tijd te nemen om het issue van verschillende kanten op je in te laten werken, kom je tot betere besluiten. Daarmee had de Challenger waarschijnlijk langer gevlogen.

“Doubt is the origin of wisdom”
― Rene Descartes

In 1982 introduceerde het Pentagon al zogeheten ‘murder boards’, teams van collega’s die een spreker het vuur aan de schenen leggen om diens idee te slopen. Lukt dat na een stevige sessie vol professionele twijfel niet? Dan en alleen dan is het een goed idee! Tot op de dag van vandaag twijfelen de defensie-ambtenaren gestructureerd aan gepresenteerde concepten en hun implicaties.

Betere relaties

Twijfelen kost soms veel tijd en is daarmee ‘traag’, zoals Barry Schwartz stelt in Practical Wisdom. Wijsheid is een proces van overwegen en heroverwegen, van er nog eens een nachtje over slapen en je dilemma’s voorleggen aan anderen. Twijfel zorgt voor duurzame keuzes: keuzes waar je geheel achter kunt staan, zonder knagend gevoel achteraf.

En juist dat proces leidt tot betere relaties. Hoe? Wanneer je mag twijfelen aan je eigen aannames én de aannames van anderen in twijfel mag trekken, dan ontstaat er openheid in plaats van groepsdruk. Er is dan ruimte voor onderzoek en een cultuur van nieuwsgierigheid. De inhoud wordt onderzocht en de persoon gerespecteerd. In zo’n open sfeer voelen mensen zich gehoord en serieus genomen. Psycholoog Amy Edmondson noemt dit ‘psychological safety’:

Professioneel twijfelen betekent dat je de ruimte neemt om verschillende perspectieven in een groep te onderzoeken.

In ons werk als moderator en mediator maken wij geregeld mee dat mensen die het eerst hartgrondig met elkaar oneens zijn, na een sessie professioneel twijfelen tot de conclusie komen dat ze het eigenlijk helemaal niet zo oneens zijn en dat de oplossing meer voor de hand ligt dan ze dachten.

Hoe dan?

Maar twijfel wordt niet vanzelf nuttig. Goed twijfelen is hard werken. Wat kun je doen om jouw organisatie beter aan het twijfelen te krijgen? De professionele twijfelaar heeft meer kans van slagen wanneer hij:

  1. …hardop twijfelt.
    Zo nodig je anderen uit om voors en tegens te overwegen alvorens een beslissing te nemen.
  2. …de andere kant durft te onderzoeken.
    Neem de tijd om goed naar de perspectieven van anderen te luisteren. Als je goed luistert, kom je van these en antithese sneller tot een synthese.
  3. …bescheiden is.
    Wees bescheiden over hoeveel je zelf echt weet en durf je ongelijk toe te geven. Een professionele twijfelaar hecht niet aan zijn gelijk, maar aan de waarheid.
  4. …diepgaand durft te analyseren.
    Niet van keus A naar keus B en weer terug. Onderzoek en stel vragen zoals: waarom is A voor mij belangrijk? En waarom B? Wat zou er gebeuren als…? Hoe zeker weten we dit?
  5. …toegewijd denkt.
    Kritisch denken kan omslaan in afbraak-denken. Uiteindelijk weten we weinig zeker en kun je alles kapot analyseren. Liever gebruiken wij de term ‘toegewijd denken’ in plaats van ‘kritisch denken’.
  6. …aarzelen onderscheidt van twijfelen.
    Aarzelen is passief (iets laten), terwijl twijfelen actief (iets doen) is, namelijk onderzoek doen naar de verschillende perspectieven.
  7. …tijd durft te nemen voor twijfel.
    Haast je niet en durf je oordeel uit te stellen. Ga eens met je team een weekend weg en bespreek de hete hangijzers. Wijsheid is traag.

Om deze redenen en onder deze voorwaarden komen wij tot de rotsvaste conclusie: durf te twijfelen!

Zelf professioneel twijfelen? Vraag dan een van onze Professionele Twijfelaars om je te komen helpen.

Dit artikel is geschreven door Imre Végh en Rick van der Kleij en verscheen ook op de site van Rick.